Satsar stort på liten, tropisk forsøksfisk
Sebrafiskar formeirer seg som kaninar, men veks endå fortare. I tillegg deler dei arvestoff med oss menneske. Dette gjer dei veldig godt eigna som «modellorganisme». Her med forskingsteknikar Arna Kazazic.
Fotograf: Erlend A. Lorentzen / Havforskningsinstituttet
– Når vi skal produsere fleire sebrafiskar, plasserer eg hannar og hoer i eit kar skilt med ein glasvegg. Dei kjenner feromona, men kjem ikkje inn til kvarandre. Då vil dei ha det dei ikkje kan få.
Fotograf: Erlend A. Lorentzen / Havforskningsinstituttet
Neste morgon må forskingsteknikar Arna Kazazic lage kunstig monsunregn med ein spyleslange. Sebrafisken høyrer nemleg heime i tropiske strøk og vil ha det litt heimleg for å komme i modus.
Fotograf: Erlend A. Lorentzen / Havforskningsinstituttet
– Så fjernar eg glasveggen slik at dei kan finne saman og gå i gang. Sebrafiskane parar seg helst heilt oppe på grunna. Derfor er botnen i karet også forma som ei grunne.
Fotograf: Erlend A. Lorentzen / Havforskningsinstituttet
To dagar seinare klekker den nye generasjonen sebrafisk. Etter 2 månadar er dei kjønnsmodne.
Fotograf: Erlend A. Lorentzen / HavforskningsinstituttetPublisert: 25.03.2019 Oppdatert: 19.01.2023
– I dag har vi opptil 3000 sebrafisk i dyrestallen vår. No bygger vi ein heilt ny sebrafisklab med større kapasitet og toppmoderne utstyr, fortel overingeniør og sebrafiskrøktar Arna Kazazic.
«Stand in» for menneske
Den vetle fisken er «hot» i forskinga. Grunnen er at han deler mykje arvestoff med oss menneske og formeirar seg lynkjapt. Det lar forskarane undersøke fleire generasjonar utan å bli gamle sjølv.
– Sebrafisken er som bananfluger under vatn. Vi kan produsere hundrevis kvar veke, seier Kazazic.
Sebrafisken er ein modellorganisme. Det vil seie at forskarane brukar han i eksperiment som ein representant for menneske. Dei kan sjå korleis fisken blir påverka i eksperiment og anta at menneske vil bli liknande påverka.
Kva tid går dårleg helse ut over barna?
Ernæringsforskarane på HI undersøker for eksempel kor mykje framandstoff per gram kroppsvekt som skal til før det går ut over helsa. Dette er kunnskap som går inn i myndigheitene sine kosthaldsråd.
– Med sebrafisken kan dei også undersøke kor mykje som skal til før det påverkar kommande generasjonar negativt, forklarar overingeniøren.
Les også: B-vitaminmangel hos fiskeforeldre påvirker avkommet
Organa lyser raudt for fare
Ein hofisk kan legge fleire hundre egg i veka om ho får. To dagar seinare klekker egga. To månadar etter det igjen, er den nye generasjonen sjølv blitt kjønnsmodne. Og slik held det fram.
Ein annan fordel med sebrafisken er at han er rimeleg gjennomsiktig, særleg som larve. Forskarane kan sette inn fargeprotein i DNA-et til fisken.
– Då kan dei for eksempel få levra til å lyse raudt som ein respons på at fisken får i seg farleg mykje framandstoff, seier Kazazic.
Kan spare lakseforskarar for tidkrevjande bommertar
Rolf B. Edvardsen forskar på genredigeringa av laks med den nye CRISPR-metoden. For han er det ein stor fordel å kunne teste metodar på sebrafisken først.
– Laksen gyter ikkje heile året og tar tre månadar å klekke. Gjer vi noko feil, risikerer vi å måtte vente eit heilt år. Og det har hendt. For oss er det ein stor fordel å kunne teste kjapt og enkelt på sebrafisk først, seier han.
Ikkje ein drope vatn går ureinsa ut
Det er hovudsakleg forsøk for ernæring og toksikologi, altså kva stoff eller mengder av stoff som er giftige, sebrafiskane blir brukte til i dag. Den nye sebrafisklaben kan opne for nye moglegheiter.
– Ikkje ein drope vatn går ut i avløpet utan å vere reinsa i eit eige toppmoderne desinfeksjonsanlegg, forsikrar Kazazic.
Reinseanlegget i høgblokka på Nordnes som den nye laben blir integrert i, er godkjent for forsøk med eksotiske organismar, kjende og framande virus og andre uhumskheiter som vi ikkje kan risikere å sleppe ut i naturen.
– Dagens sebrafisklab ligg i ei verna sjøbu med begrensa moglegheiter. Den nye laben i høgblokka blir ei stor oppgradering.
