Tema: Perlesnormanet

Kolonimaneta dannar lange kjeder som kan verte over 30 meter lange og er nokre centimeter tjukke, men dei verte ofte delte opp i mindre bitar av bølgjer. 

Ho finst langs heile norskekysten, særleg seinhaustes, og førekjem i heile vassøyla – frå overflata og ned til 1000 meter. 

Perlesnormaneta har sterk neslegift som tidlegare har skada oppdrettsfisk. 

Kva art? 

På verdsbasis finst det fem skildra artar innanfor slekta Apolemia. I norske havområde er det dokumenterte at det berre dreier seg om éin art, mogelegvis Apolemia uvaria. Men det er behov for å revidere taksonomien hos Apolemia, og norske koloniar bør verte samanlikna med koloniar frå andre havområde før ein med sikkerheit veit kva art som førekjem her. 

Biologi

Perlesnormanet er ein kolonimanet (Siphonophora), og består av mange spesialiserte individ som lever i ein koloni (altså ei slags «superorganisme»). 

Dei mange individa er festa på ein midtre «stamme», og har ulike oppgåver – til dømes fødeinntak, forsvar, formeiring, rørsle eller oppdrift. 

Heilt øvst sit ei gassfylt blære (pneumatophor) som sørgjer for oppdrift. Bak denne sit svømmeklokker, som har til oppgåve å drive dyret framover. Bak dette sit fødeopptaksindivid, raude fangarmar (palper) og brenntrådar. Den fremre delen med svømmeklokker manglar hos samtlege Apolemia-koloniar som er observerte i norske havområde. 

Livssyklus

Apolemia er særkjønna. Det vil seie at kvar koloni er anten hanne eller hoe. Heile livssyklusen føregår i dei frie vassmassene, og maneta formeirer seg både kjønna og ukjønna. Ved kjønna formeiring vert kjønnsceller sleppte fri i vatnet. Kvart av dei befrukta egga utviklar seg deretter til ein ny koloni ved kloning. Det vil seie at samtelge individ i ein Apolemia-koloni er genetisk identiske kopiar av kvarandre, men ser forskjellige ut og utfører ulike spesialiserte oppgåver. 

Korleis dei ulike individa kommuniserer og koordinerer oppgåvene sine med kvarandre, er framleis ei uløyst gåte. 

Føde 

Kolonimaneter er rovdyr, og byttedyra vert lamma og fanga ved hjelp av nesleceller som inneheld neslegift. Apolemia har ei sterk neslegift som kan ta livet av relativt store byttedyr. 
Føden kan bestå av krepsdyr (hoppekreps, krill, reker), fisk og andre maneter.

• Les meir om neslecellene her: Kvifor brenn manetene

Kor kjem perlesnormaneta frå? 

Det er mange spørsmål knytt til perlesnormanet, og kva som er årsaka til masseførekomstar er ikkje kjent. 

Tidlegare invasjonar av perlesnormanet i norske kystområde (1997, 2001 og 2021–2023) føregjekk seint på hausten, oktober-desember. 

Manetene driv med havstraumar, og éin av teoriane er at perlesnormaneta vert transportert inn mot norskekysten med atlantiske vassmasser. Alternativt er førekomstane langs kysten knytt til oppstrøyming av djupvatn utanfor sokkelen. 

Vi har manglande kunnskap om korleis arten reproduserer seg, og under kva miljøforhold. Koloniane som driv inn mot norskekysten, manglar den framre delen med svømmeklokker. Det tyder på at koloniane er i eit seitn stadium i livssyklusen og døyande når dei når norskekysten. Ein antek difor at arten ikkje har lokal produksjon i norske farvatn, men vert tilført frå utanforliggande havområde med havstraumar. 

Følgjer for fiskevelferda

Perlesnormaneta vert ikkje rekna som farleg for menneske, sjølv om det vil svi å verte brent av han, men maneta kan vere skadeleg for fisk. 

Tre gongar har perlesnormaneta ført til auka dødelegheit i oppdrettsanlegg: i 1997, 2001 og 2023. 

Perlesnormaneta vert broten opp i mindre bitar av bølgjer eller hinder, som ein notvegg, og kan såleis gå gjennom maskene. 

I 1997 døydde i alt 10-12 tonn laks på to anlegg ytst i Øygarden og Fedje, medan eit ukjent tal tonn vart naudslakta. I 2001 var det 600 tonn fisk som døydde, derav 400 tonn i Trøndelag. 

Vinteren 2023 vart det meldt om auka førekomst av perlesnormaneta langs kysten, og mange oppdrettsanlegg vart ramma. Ifølgje Havforskingsinstituttet sin risikorapport for norsk fiskeoppdrett 2023 døydde truleg kring 3 millionar fisk som følgje av perlesnormanet-åtak.

Dette hende også på Havforskingsinstituttet sitt eige sjøanlegg i Austevoll, der vi laut avlive fisk av omsyn til dyrevelferda.

Fisken frå Austevoll hadde typisk fått svimerke på hovudet, rygg og finner. Skadane var enklare å sjå i vatn, enn når fisken vart teken opp.

1/4

Det var størst dødelegheit første dagen av manet-tilsiget, men også i dei påfølgjande dagane døydde fisk. Av omsyn til velferda til fisken, beslutta HI å avlive den mest svekka fisken.

Mange av skadane vi såg kan vere eit direkte resultat av maneta, eit indirekte resultat av avvikande åtferd grunna maneta, eller ein kombinasjon.

Kalde vintertemperaturar påverkar fisken og gjev redusert immunforsvar. Om ein fisk får sår i denne perioden, kan det gjeve inngang for bakteriar og føre til dødelegheit utover vinteren. 

Om maneta fører til at det oppstår stress og panikk i populasjonen, kan fisken få ytterlegare fysiske skadar dersom han sym i notveggen eller fiskane kolliderer med kvarandre.

Avbøtande tiltak?

Det er mangel på gode avbøtande tiltak om perlesnormaneta er komen til oppdrettsanlegg. 

Miljøvilkåra i merdane må vere så gode som mogeleg. Fisken lyt ha gode oksygennivå og ikkje vere stressa – difor bør ein unngå all handtering, så sant det let seg gjere.

Det går an å stoppe fôring i nokre dagar.

Om perlesnormaneta er komen til merden, bør ein unngå å reingjere nota fordi maneta kan gå i oppløysing og enklare trenge inn i merden.